Barnasáttmálinn 20 ára
Á tuttugu ára afmæli Barnasáttmála S.Þ. er óhætt að fullyrða að hann hafi markað þáttaskil í málefnum barna víðs vegar um veröldina. Með honum öðlaðist sá skilningur alþjóðlega viðurkenningu að börn eru handhafar sjálfstæðra réttinda en ekki þöglir viðtakendur, lítið fólk með lítil mannréttindi. Efnisákvæði samningsins má telja til þriggja megin réttinda sem stundum hafa verið nefnd „hin þrjú V“: að vernda (t.d. gegn vanrækslu og ofbeldi); að vera með (rétturinn til þátttöku); og að veita (rétturinn til að njóta lífsgæða, t.d. menntunar og heilsuverndar).Enginn sáttmáli S.þ. hefur fengið jafn víðtæka fullgildingu, raunar allra aðildarríkjanna utan tveggja. Það sem skiptir þó meira máli er að sáttmálin hefur reynst meira en orðin tóm, hann hefur verið undirstaða fjölmargra annarra alþjóðlegra samþykkta og tilmæla ásamt því að hafa sett mark sitt á löggjöf flestra ríkja heims.
Gildi Barnasáttmálans og lykillinn að velgengni hans er ekki einvörðungu fólgið í þeim efnisákvæðum sem hann hefur að geyma. Barnasáttmálinn er ekki aðeins lýsing á mannréttindum sem ber að tryggja börnum, heldur er hann jafnframt leiðbeinandi. Meginmarkmið samningsins – „það sem barni er fyrir bestu“ – felur í sér þann skilning að sáttmálinn er lifandi tæki til að bæta réttindi barna. Þannig er Barnasáttmálinn hreyfiafl breytinga.
Á þessu ári á Evrópuráðið 60 ára afmæli en það hefur verið í fararbroddi í mannréttindamálum frá stofnun þess. Á sl. áratug hefur Barnasáttmálinn verið undirstaða umfangsmikils starfs sem miðar að frekari framþróun á réttindum barnsins í ljósi þess sem að ofan greinir. Þannig má nefna tilmæli Evrópuráðsins um réttindi barna á stofnunum (2005); tilmælin um stefnu til eflingar foreldrahæfni (2006); og Samningurinn um vernd barna gegn kynferðislegri misneytingu og kynferðisofbeldis (2007). Á vettvangi ráðsins er nú unnið að gerð leiðbeininga til aðildarríkjanna um barnvænlegt réttarkerfi. Forstjóri Barnaverndarstofu hefur tekið virkan þátt í þeirri vinnu á vegum Evrópuráðsins sem að ofan greinir. Til fróðleiks fylgja hér glærur af fyrirlestri hans sem fluttur var á ráðstefnu sem haldin var af tilefni afmælis Evrópuráðsins nýlega.
